وم توجه بیشتر به کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی (یک تجربه نگاری مختصر)

سلام به همراهان عزیز کتابدارانه

بر کسی پوشیده نیست که کودکان و نوجوانان زمامداران آینده هستند و آینه اجتماع. توجه به آنها در واقع توجه به روزهای آتی خودمان است. تابستان گذشته، به اقتضای یک دوره آموزشی تعامل نزدیک و طولانی مدتی با کودکان و نوجوانان در کتابخانه‌های عمومیِ محله‌های مختلف شهر کرمان داشتم. اغراق نیست اگر این تعامل را یک زمینه بسیار مناسب برای درک بهتر، شفاف‌تر و عمیق‌تری از اجتماع بدانم.

براساس آنچه تجربه کردم، شیوه رویارویی کودکان با آموزش، منابع و ابزارهای آموزشی، میزان انگیزه و علاقه، نوع ارتباط و تعامل و حتی ظاهر و لحن گفتگو و بسیاری موارد دیگر از جمله زوایایی بود که نمی‌توان ساده از کنار آن گذشت. جالب اینکه محل زندگی (براساس تقسیم بندی نانوشته بالا، مرکز و پایین شهر) نیز تاثیر قابل توجهی بر موارد یاد شده داشت.

یکی از نکات بسیار قابل تامل این بود که برخلاف تصور و پیش‌فرض‌های ذهنی غالب و عوامانه مبنی بر تاثیر مثبت امکانات و موهبت‌های مادی و حتی تعداد فرزندان یک خانواده بر کیفیت رفتار و یادگیری آنها؛ اغلب کودکان و نوجوانان در بافت‌های شهری متوسط و حتی پایین انگیزه بالاتری برای فراگیری، مطالعه و استفاده از امکانات موجود در جهت رسیدن به اهداف آینده خود داشتند. به عنوان یک مورد عینی، ابزارهای (نوشت‌افزار) مورد استفاده کودکان در کتابخانه‌های واقع در بافت‌های دارای رفاه (ثروت) بیشتر، بسیار متنوع و متعدد و اغلب بدون استفاده و باعث عدم تمرکز آنها بود و در حالیکه اعضای کودک و نوجوان کتابخانه‌های اصطلاحا پایین شهر با یک دفتر و قلم ساده در بسیاری موارد بازدهی و یادگیری بالاتری داشتند. حتی در پاسخ به این پرسش که در آینده چه شغلی می‌خواهید داشته باشید، جواب‌های معقول‌تر و مستدل‌تری ارائه می‌کردند! علاوه براین، روحیه حمایتگری و استقلال آنها نیز قابل توجه بود.

نکته دیگر که از تعامل و گفتگو با والدین در طول این مدت برای من حاصل شد، اطمینان والدین از این موضوع بود که تحصیل فرزندان در مدارس غیردولتی و گران، وما منجر به موفقیت‌های آینده آنها خواهد شد، در حالیکه در واقعیت و بررسی عملکرد اعضا حداقل در موارد مرتبط با دوره، چنین ادعایی را تصدیق نمی‌کرد. به نظر می‌رسد که تمرکز بیش از حد والدین و فراهم آوردن بی چون و چرای امکانات برای فرزندان، با پرورش نسلی بی‌انگیزه، مصرف‌گرا و با مسئولیت‌پذیری پایین، جامعه ما را در آینده بسیار نزدیک با چالش‌های فراوانی روبرو خواهد کرد.

تصور کنید کودکی حدود 7-8 ساله که توانایی حل مسئله و استقلال بسیار پایینی دارد و حتی نمی‌تواند/ نمی‌خواهد صندلی خود را طوری تنظیم کند تا تخته یا ویدئو پروژکتور را بهتر ببیند، یا کاغذ دفترچه خود را با برش ساده به دو نیم تقسیم کند، یا به یاد داشته باشد تا وسایل کلاس را هر جلسه با خودش بیاورد بدون اینکه از والدینش کمک بگیرد و ده‌ها نمونه از این دست.در آینده با مسائل و موانع فراوانی در مسیر زندگی و رشد و تحصیل روبرو خواهد شد و نمی‌تواند از ظرفیت‌های وجودی‌اش بخوبی بهره‌مند شود.

امیدوارم اساتید، دانشجویان و همکاران عزیر خصوصا در کتابخانه‌های عمومی از این بستر جهت شناخت عمیق‌تر این قبیل آسیب‌ها و فرصت‌ها، آگاهی‌بخشی به ذینفعان، پژوهش‌های بیشتر و حتی اثر بخشی (هرچند اندک و تدریجی) استفاده کنند.